حجم مبنا و فرمولش

حجم مبنا در بازار بورس چیست؟

از سال 1382 سازمان بورس برای ایجاد ثبات و آرامش در بازار سرمایه، از ابزار و قانونی برای کنترل قیمت ها در برابر نوسانات شدید رونمایی کرد.حجم مبنا، ابزاری برای جلوگیری از تغییرات قیمتی غیر واقعی و کاذب است.در این مقاله قصد داریم هر آنچه که درباره حجم مبنا باید دانست از جمله حجم مبنا چیست؟ فرمول محاسبه حجم مبنا در شرکت های بورسی و فرابورس، حجم مبنا در بازارهای جهانی و … را برایتان شرح دهیم؛ پس تا آخر این مقاله با مدرسه بورس همراه باشید.

حجم مبنا در بورس چیست؟

به حداقل تعداد سهامی که باید در طول یک روز معاملاتی، معامله شود تا قیمت اصلی (پایانی) آن سهم قادر به نوسان مثبت یا منفی داشته باشد، «حجم مبنا» گفته می‌شود.

از حجم مبنا در بورس و فرابورس برای جلوگیری از هیجانات کاذب و آرامش و ثبات در معاملات و همچنین برای جلوگیری از رشد و یا سقوط کاذب بازار استفاده می‌شود.میزان حجم مبنا توسط سامانه معاملات به صورت خودکار اندازه گیری می‌شود و هیچ یک از فعالان بازار در تعیین آن نقشی ندارند.

هدف از ایجاد این قانون این است که افراد نسبت به سرمایه گذاری در بازار سرمایه اطمینان بیشتری پیدا کنند و به این نکته آگاهی داشته باشند که نوسانات قیمت سهام شرکت ها، در نتیجه مبادله تعداد مشخصی سهم صورت گرفته است. برای مشاهده حجم مبنا هر سهم، می‌توانید به تابلوی سهم موردنظر در سایت TSETMC مراجعه کنید.

نحوه محاسبه حجم مبنا

محاسبه حجم مبنا در شرکت های بورسی : طبق مصوبه سازمان بورس و اوراق بهادار که از اسفند سال 1398 اجرایی شده، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تهران، درصدی از تعداد کل سهام شرکت است.

حداقل ارزش حجم مبنا :

حداکثر ارزش حجم مبنا :

برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال در نظر گرفته شده و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال تعیین شده است که تعداد آن بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته (چهارشتبه) محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد (شنبه) اعمال می‌شود.

محاسبه حجم مبنا در شرکت های فرابورسی

تا پیش از 12 اسفندماه سال 1398، حجم مبنای تمامی شرکت‌های فرابورسی معادل 1 در نظر گرفته‌ می‌شد، درحالی‌که بعد از 12 اسفند سال 1398، قانون حجم مبنا شامل شرکت‌های حاضر در بازارهای اول و دوم و پایه فرابورس نیز اعمال شد و حجم مبنای آنها نیز مانند حجم مبنای شرکت‌های بورسی محاسبه می‌شود. با این تفاوت که شرکت‌های فرابورسی حاضر در بازار پایه، حداقل ارزش حجم مبنا در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز این بازار به ترتیب معادل 20، 10 و 5 میلیارد ریال در نظر گرفته‌ شده‌است و درباره دیگر شرکت‌های فرابورس، جزییات این قانون نظیر بازار بورس است.

قانون حجم مبنا از آغاز شکل‌گیری آن یعنی سال 1382 تاکنون به دفعات دستخوش تغییر و تحول شده‌است. محاسبه حجم مبنا در حالت کلی از فرمول زیر پیروی می‌کند :

درصد مطرح شده در فرمول فوق، طی سنوات گذشته دستخوش تغییراتی شده و در برهه‌ای از زمان به صورت ٪15، در دوره ای دیگر به صورت ٪20 و در مقطی نیز به صورت ٪10 بیان شد.

قمیت پایانی

به طور ساده قیمت پایانی در واقع مبنای شروع خرید و فروش در روز معاملاتی بعد است و باید توجه داشته باشیم که قیمت پایانی قیمت اخرین معامله نیست.به طور کلی دو عامل میانگین وزنی تمام معاملات هر روز و حجم مبنا در آن تاثیرگذار است.برای اثر گذاری حجم مبنا بر این قیمت و محاسبه قیمت آغازین از فرمول زیر استفاده می‌شود :

حجم مبنای یک

در سال های گذشته و تا قبل از مصوبه اسفند ماه 1398 در رابطه با حجم مبنا و اجرای آن، شرکت های پذیرفته شده در فرابورس، حجم مبنا نداشتند و عدد 1 به عنوان حجم مبنای آنها در نظر گرفته می شد. از همین رو قیمت ها صرفا براساس عرضه و تقاضا و میانگین وزنی محاسبه می شد. اما در سال 1398 قانون جدیدی درباره حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی تصویب شد تا از تاثیر بیش‌از حد معاملات کوچک بر روی قیمت‌ها ممانعت شود. امروزه فقط در شرایطی خاص، حجم مبنا یک در نظر گرفته می‌شود :

• توقف نماد به دلایل گوناگون
• خرید و فروش های عمده یا بلوکه شده
• به بیرون درز کردن اخبار خصوصی شرکت ها
• بروز گره اقتصادی

کاربرد حجم مبنا در بورس

در واقع حجم مبنا با این هدف وارد بازار بورس شد تا از رشد بی رویه یا سقوط کاذب ارزش سهام در بازار جلوگیری کند و اطمینان و آرامش خاطر بیشتری را برای فعالان بازار به ارمغان آورد.به طور کلی میتوان گفت یکی از عواملی که میتواند موجب ایجاد روندهایی با شیب ملایم و به دور از هیجان شود؛ حجم مبنا است.اگر حجم مبنا را از بورس حذف کنند قیمت ها میتوانند با معامله شدن تعداد محدودی از سهام تحت تاثیر قرار گرفته و غیر واقعی تغییر کند.

حجم مبنا در بازارهای جهانی

خوب است بدانید که دو قانون حجم مبنا و دامنه نوسان به عنوان دو ابزار کنترلی و محدود کننده در کمتر کشور هایی استفاده می‌شود که ایران از جمله آنان است.در بازار های مالی جهانی چیزی به عنوان دامنه نوسان و حجم مبنا وجود ندارد؛ زیرا معتقدند که نباید در بازار عوامل کنترلی و محدود کننده ای حجم مبنا و فرمولش وجود داشته باشند و این صرفا عرضه و تقاضا است که باید بر روی روند قیمت تاثیرگذار باشد.

سخن آخر

در این مقاله سعی کردیم هر آنچه که درباره حجم مبنا،نحوه محاسبه و قوانین مربوط به آنرا به صورت شفاف و روان بیان کنیم.توجه داشته باشید که حجم مبنا از مباحث مربوط به تابلوخوانی است که برای تبدیل شدن به یک سرمایه گذار موفق خوب است آنرا فرابگیریم. از همه شما ،همراهان گرامی مدرسه بورس سپاسگذاریم که تا پایان این مقاله با ما همراه بودید. بسیار خوشحال میشویم اگر درخواست ها و پیشنهادات و انتقادات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. شما میتوانید با شرکت در دوره جامع نوابغ بورس و سرمایه گذاری هر انچه که برای تبدیل شدن به یک سرمایه گذار حرفه ای لازم دارید بدست اورید.

حجم مبنا و فرمولش

معاون سازمان بورس و دو کارشناس بازارسرمایه درباره اجرای روش جدید محاسبه حجم مبنای شرکت های بورسی توضیحاتی ارایه کردند.

به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، در پی برنامه مسئولان بازار سرمایه مبنی بر اجرای روش جدی محاسبه حجم مبنای شرکت های بورسی ، معاون سازمان بورس و دو کارشناس بازار سرمایه در گفت و گو با سنا ، اقدام به ارایه توضیحاتی در این باره کردند.

*توضیحات معاون سازمان بورس

محمدرضا عربی معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس گفت:تغییر فرمول حجم مبنا، باعث تحرک و پویایی در سهام شرکت های بزرگ می شود و جلوی حرکت کند و گاه تنبل گونه این دسته از سهم ها را می گیرد، همین امر باعث اقبال فعالان بازار سرمایه به سهام شرکت های بزرگ و در نتیجه افزایش معاملات روزانه می شود.حجم مبنا از مباحث بسیار مطرح بین سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه بود، چون وجود حجم مبنا به خصوص برای شرکت های بزرگ به سدی برای تغییر قیمت و معاملات تبدیل شده بود. به طوری که روند معاملات در این دسته از نمادها به کندی و سختی صورت می گرفت.

وی با اشاره به سهام شرکت های بزرگی مانند"فارس" و "پارسان" گفت: معمولاً این دسته از سهم ها به دلیل حجم مبنای بالا اگر به هر دلیلی بخواهند افت یا رشد قیمت داشته باشد مجبور به معامله حجم بالایی از سهام شرکت هستند تا حجم مبنا تکمیل شود و به دنبال آن تا 4 درصد مثبت یا منفی تغییر قیمت را تجربه کنند.همین امرموجب شده بود تا قیمت سهام برخی از شرکت ها به سختی به وضعیت تعادلی خود نزدیک شود، چون حجم مبنا بالا بود و باید حجم زیادی معامله صورت می گرفت تا سهام به تعادل برسد فعالیت در نمادهای بزرگ خیلی کم شده بود و سهامدارن به ویژه سهام داران جزء به این سهم ها ورود نمی کردند، زیرا به سرعت سهامشان به تعادل نمی رسید.

عربی افزود:با این تصمیم اگر سهام شرکتی یک میلیارد تومان در روز معامله شود می تواند حجم مبنا را کامل پر کند و آنچه که به عنوان قیمت پایانی محاسبه می شود و مبنای عمل حجم مبنا و فرمولش روز بعد معاملاتی قرار می گیرد متوسط قیمت معاملات در طول یک روز است.

این مقام مسوول با تأکید بر این نکته که در این مدل با یک میلیارد تومان معامله در یک روز سهام شرکت می تواند مثبت یا منفی کامل شود، توضیح داد: این امر مانع از ایجاد صف های فروش و خرید در روزهای متوالی می شود، بدین ترتیب به تعادل رسیدن سهام شرکت های بزرگ راحت تر و سریع تر انجام می شود.

معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس درباره تفاوت مدل جدید با مدل گذشته گفت: در مدل گذشته اگر متوسط قیمت سهامی که در یک روز معامله می شد به حجم مبنا نمی رسید، به اندازه ضریب حجم مبنا تعریف می شد اما الان با تغییری که صورت گرفته چنانچه قیمت حجم معاملات یک روز شرکت های بزرگ یک میلیارد تومان باشد، متوسط قیمت اعمال خواهد شد و ضریب جدیدی بر آن اعمال نمی شود که بر قیمت پایانی تاثیر بگذارد.

وی درباره مزیت این مدل جدید تصریح کرد: حُسن این اتفاق این است که سهام شرکت های بزرگ پویاتر شده و زودتر به تعادل می رسند و سهامداران کمتر منتظر افت یا رشد سهام می مانند و در نتیجه با انگیزه بیشتری می توانند فعالیت کنند. به همین سبب سرمایه گذارن خرد ترغیب می شوند که به سهام اینگونه شرکت ها ورود کنند.

*نشانه ای مثبت از سازمان بورس در حمایت از سهامداران

حسین خزلی خرازی کارشناس بازار سرمایه هم گفت: این اقدام سازمان بورس برای روان سازی بازار بسیار موثر است و نشان می دهد سازمان بورس به منظور حمایت از سرمایه گذاران اقدام به بازنگری در قوانین و دستورالعمل ها کرده است.این دیدگاه کلی که بازنگری در جزئیات و دستورالعمل های سازمان بورس و به خصوص دستورالعمل های معاملاتی و ادبیات های مالی برای حمایت از سرمایه گذاران شروع شده اقدام بسیار مناسبی است و نشان می دهد که سازمان بورس از سهامداران حمایت می کند.

وی ادامه داد: قانون حجم مبنا در سازمان کارگزاران تصویب شد،چراکه در آن زمان مشکلات بزرگ تری در بازار سرمایه وجود داشت. اعم از این که در آن زمان سامانه معاملات با مشکل مواجه بود و حتی سیستمی که شاخص را محاسبه می کرد امکان محاسبه میانگین موزون قیمت را نداشت.در آن زمان حجم مبنا به دلیل جلوگیری از انحراف معاملات و در واقع دستکاری بازار وضع شد و به این دلیل که امکان محاسبه میانگین وزنی وجود نداشت(Rated Average Price) فرمولی به نام حجم مبنا وضع شد و حجم مبنایی با نرخ 8 در ده هزار برای شرکت ها ایجاد شد.

خرازی افزود: بنابراین ریشه تاریخی حجم مبنا باز می گردد به محدودیت های موجود در بازار سرمایه در روزهای پیشین، لذا، هم اکنون با پیشرفت سیستم های فعال در بازار سرمایه و طبق استانداردهای معمول دنیا بر اساس میانگین موزون، کاهش حجم مبنا موجب روان شدن معاملات شده و سازمان بورس به راحتی می تواند در قدم بعدی این حجم مبنا را حذف کند. کمااینکه در سالهای پس از آن فرابورس ایجاد شد و حجم مبنا نیز برای معامالت لحاظ نمی شود، با این حال، معاملات آن بسیار روان انجام می شود و میزان نقدشوندگی بالایی نیز دارد.

وی گفت: به نظر می رسد بازارسرمایه کشور می تواند هم پا با استانداردهای جهانی حرکت کند.به این دلیل که هم اکنون بازاری داریم که حجم معاملات آن، میزان سهام شناور آزاد، تعداد دفعات معاملات، آنلاین تریدینگ و 1200 ایستگاه کارگزاری موجود در آن از بازارهای جهانی چیزی کمتر ندارد. بنابراین، شرایط برای پیاده سازی استانداردهای جهانی در بازار سرمایه هم اکنون فراهم شده است.

*توضیحات فنی همراه با مثال از سوی یک کارشناس

مهدی ساسانی تحلیلگر کارگزاری بانک پاسارگاد هم توضیح داد: طبق دستور العمل جدید سازمان بورس و اوراق بهادار، برای تغییر حجم مبنا قابلیت 4 در 10 هزار از سرمایه برای کلیه شرکتها از این پس باید رعایت شود، اما تبصره ای که به آن اضافه شده، باعث می شود تا این موضوع برای بازار سرمایه بسیار سودمند باشد. به گونه ای که اگر این فرمول ارزش حجم مبنای شرکتی را از 10 میلیارد ریال بالاتر ببرد، اضافی این ارزش کسر شده و تنها حجم مبنایی برای این شرکت در نظر گرفته می شود که ارزش یک میلیارد تومان را داشته باشد.

وی افزود: این امر باعث می شود سهام شرکت های بزرگ بازار حالت نقد شوندگی بهتری پیدا کنند؛ یا به عبارت دیگر بیشتر مورد اقبال بازار قرار گیرند. از طرفی حداقل ارزش برای حجم مبنا 500 میلیون ریال تعریف شده است، این باعث می شود حرکت های گروهی بر روی سهام خیلی کوچک کمتر شود، چرا که حجم مبنای شرکتهایی با سرمایه پایین حجم مبنا و فرمولش در این حالت افزایش می یابد. برای بقیه شرکتها به روال طبیعی و از فرمول 4 در 10 هزار سرمایه شرکت استفاده خواهد شد.

وی گفت: از طرفی این حجم مبنا هر هفته می تواند متغیر باشد و چون در یک معامله گنجانده می شود با بالا رفتن قیمت پایانی در هر هفته حجم مبنای این نماد در هفته بعد تغییر کند، بطوریکه قیمت پایانی آخر هفته مبنای حجم مبنای هفته بعد قرار خواهد گرفت.با اینکار هر چقدر قیمت یک سهم بالاتر برود با فرض سرمایه ثابت با وجود افزایش ارزش بازار، حجم عددی حجم مبنا کاسته خواهد شد و بالعکس. البته این موضوع برای شرکتهایی است که حجم مبنای کنونی آنها بیش از یک میلیارد تومان ارزش دارد.

وی با ذکر مثالی ادامه داد: اگر بخواهیم حجم مبنای نمادی مثل هلدینگ خلیج فارس را حساب کنیم ، هم اکنون سرمایه این شرکت ضرب در فرمول فوق حجم مبنایی میدهد که ارزشش بیش از یک میلیارد تومان خواهد بود لذا برای حجم مبنا این هلدینگ نیاز است حداکثر ارزش یعنی همان یک میلیارد تومان را بر قیمت پایانی روز چهارشنبه یعنی 10412 ریال تقسیم کنیم تا حجم مبنای این شرکت برای هفته بعد بدست بیاید. در نتیجه حجم مبنای فارس در فرمول جدید عددی در حدودد 960 هزار سهم قاعدتا باید در نظر گرفته شود. حالا اگر چهارشنبه هفته آینده قیمت پایانی به نسبت امروز کمتر شده باشد میزان حجم مبنا افزایش عددی خواهد داشت. این موضوع کمک می کند تا سهام شرکت فارس معاملاتی روانتر را پیگیری کند و همچنین با جذاب شدن قیمت، معاملات روانتر شود.

ساسانی خاطرنشان کرد: در طرف دیگر نمادی مثل تمحرکه حجم مبنای 26000 سهمی دارد که این رقم ارزشی کمتر از 500 میلیون ریال دارد و در حداقل قانونی دستورالعمل جدید نیست، لذا در این حالت چون قیمت پایانی این نماد روز چهارشنبه 2322 ریال بوده است برای اینکه ارزش حجم مبنا زیر 50 میلیون تومان نباشد باید برایش حجم مبنایی در حدود 217000 سهم را رعایت کنند.برای بقیه نماد هایی که در دسته متوسط قرار میگیرند همان سرمایه ضرب در 0.0004 حجم مبنا را به دست می آورد.

روش محاسبه حجم مبنا در بورس و فرابورس

روش محاسبه حجم مبنا در بورس و فرابورس به چه شکل انجام پذیر است؟ اصلا حجم مبنا در بورس چه معنایی دارد؟ همچنین حجم مبنا و فرمولش قانون وضع شده جدید برای حجم مبنا چه کارکردی میتواند برای بورس بازان داشته باشد. همراهان عزیز بورس فردا برای پاسخ به سوالات فوق ما را در این مقاله همراهی کنید. همچنین پیشنهاد میشود برای اطلاع از کلیات بورس و فرابورس و تفاوت این دو با هم و اینکه چرا باید بورس را برای سرمایه گذاری انتخاب کنیم؟ در مطالب فوق هم ما را همراهی کنید.

حجم مبنا در بورس چیست؟

حجم مبنـا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز، معامله شود تا قیمت آن سهم، بتوانـد براساس سقف دامنه نوسان، افزایش یا کاهش یابد. به بیان ساده تر: آن تعداد از یک نوع اوراق بهادار که باید در هر روز مورد دادوستد قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود.

محاسبه حجم مبنا در بورس چگونه محاسبه می‌شود؟

حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در ١٠هزار سهام شرکت است؛ به شرطی که حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها برابر با ۵۰ میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر، ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ۱۰۰ میلیارد ریال باشد. براساس نرخ پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته تعداد حجم مبنای هر حجم مبنا و فرمولش سهم محاسبه میشود و اعمال ان از نخستین روز معاملاتی هفته بعد میباشد . همچنین در صورت اقدامات شرکتی تغییرات حجم مبنا براساس مقررات و با رعایت نصاب‌های این مصوبه محاسبه و اعمال می‌شوند.

محاسبه حجم مبنا در فرابورس

حجم مبنا از امروز برای همه شرکت‌های بازارهای اول و دوم فرابورس ایران معادل چهار در ١٠ هزار تعداد سهام هر شرکت اعمال می‌شود. کارشناسان معتقدند که این تغییر نحوه محاسبه حجم مبنا با توجه شرایط حاضرقدم مثبتی است به خصوص برای سهم‌های کوچکی که پیش از این با ارزش معاملات روزانه کم، حداکثر رشد قیمتی مجاز روزانه را داشتند. هرچند که این مسئله بیشتر روی سهام فرابورسی که قبل از این حجم مبنا نداشت تاثیر میگذارد .

قانون جدید حجم مبنا در بورس چیست؟

کارکرد تغییر قانون حجم مبنا، به نوعی هم اسکیل کردن روند رشد با وضعیت ورود نقدینگی در بازار است. در بازار فرابورس، انتظار می رود این قانون از سرعت رشد بازار کم کند، اما این موضوع تاثیر خود را بیشتر در سهام شرکت های کوچک تری نشان خواهد داد که پیش از این و در عدم وجود حجم مبنا با دستکاری قیمت ها، پروژه شدن و با حجم کوچکی از پول رشد می کردند. گرچه حجم معاملات اکثر این شرکت ها بیش از دو برابر فرمول اتخاذ شده در روز می باشد و با توجه به در نظر گرفتن قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته برای محاسبه حجم مبنا هرچه قیمت بالاتر برود نیاز به حجم مبنای کمتری خواهد بود و این موضوع قیمت ها را به سمت بالاتر سوق می دهد.

این قانون چه کمکی به بورس می کند؟

بنظر می رسد این قانون کمک کند، نزولی شدن متداوم و قفل شدن در صف فروش نداشته و در صف فروش نیز حجم متناسبی دست به دست شود که با ورود سهامدار جدید از شدت نزول کاسته خواهد شد و در صورت عدم معامله قیمت پایانی ترمز نزول قیمت را خواهد کشید و این مسئله در روزهای منفی به کمک بازار خواهد آمد. در مجموع با توجه به ورود حجم بالایی از نقدینگی، انتظار می رود چهارچوب های قانونی نیز به مراتب حرفه ای تر و تکمیل شوند، این قانون کمک می کند قیمتها مبتنی بر حجم های واقعی تر مشخص شده و اثر قیمت سازی در بازار کمرنگ تر شود.

حجم مبنا | حجم مبنا در بورس چیست؟

یکی از اصطلاحات رایج در بازار سرمایه حجم مبنا می‌باشد که سرمایه‌گذاران به آن توجه بسیاری دارند زیرا به‌نوعی مشخص‌کننده قیمت سهم در روز کاری بعد است. حجم مبنا نه‌تنها در بازار بورس ایران بلکه در بورس سایر کشورها چون فرانکفورت، توکیو، شانگهای نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و ابزاری جهت پیشگیری از مصائب بازار و کنترل انجام فعالیت می‌باشد.

حجم مبنا هیجانات کاذبی که در بازار ایجاد می‌شود را نیز کاهش می‌دهد. هدف ما از تهیه این محتوا این است که بگوییم حجم مبنا در بورس چیست؟
در این محتوا ابتدا خواهیم گفت حجم مبنا چیست و چه کاردی دارد و بعد به بررسی مزایا و معایب حجم مبنا خواهیم پرداخت.

حجم مبنا در بورس چیست؟

به‌طورکلی به تعداد سهام معامله شده یک شرکت، حجم گفته می‌شود.
تعریف حجم مبنا به حداقل تعداد سهام معاملاتی گفته می‌شود که جهت اعمال درصد تغییر باید در روز معاملاتی معامله شود.
در بورس نیز حجم مبنا از رشد یا کاهش ارزش بی‌رویه قیمت سهام جلوگیری می‌کند و به‌نوعی کنترل کننده قیمت محسوب می‌شود.

حال به سراغ تعریف حجم مبنا در بورس می‌رویم. حجم مبنا در بورس چیست؟ این مفهوم از سال 1382 به بازار بورس ایران اضافه شد.
در بورس نیز به حداقل تعداد سهامی که در طول روز معاملاتی، شرکت موظف به معامله آن ها می‌باشد تا قیمت سهم بتواند در حداکثر و حداقل دامنه مجاز نوسان پیدا کند، حجم مبنا در بورس گفته می‌شود.
تعداد سهامی که در طول دوره معاملاتی (در یک بازه زمانی مشخص) معامله (خریدوفروش) می‌شوند حجم مبنای سهام گفته می‌شود.

اگر به زبان ساده بخواهیم توضیح دهیم که تعریف حجم مبنا چیست؟ با یک مثال توضیح می‌دهیم.
زمانی که شما کالایی را به قیمت بالا از یک فروشنده خریداری می‌کنید، این امر موجب افزایش قیمت کالا در بازار نمی‌شود، زیرا حجم کالای خریداری شده با قیمت بالا محدود است. اما فرض کنید که طیف وسیعی از افراد کالا را به قیمت بالا خریداری کنند، چون حجم معاملات افزایش پیدا می‌کند موجب افزایش قیمت کالا خواهد شد.

در بازار سهام هم حجم مبنا ابزاری است که مشخص کند اگر تعداد خریداران سهم به قیمت بالا یا فروشندگان به قیمت پایین کم باشد، قیمت سهم تحت تأثیر قرار نگیرد و بر مثبت یا منفی بودن سهم خللی ایجاد نکند.

فرمول حجم مبنا

در محاسبه فرمول حجم مبنا روزهای کل سال را در نظر نمی‌گیریم بلکه روزهای کاری که 250 روز است باید در نظر گرفت، چون در تمامی روزهای سال معامله صورت نمی‌گیرد.
حجم مبنا در شرکت‌های بورسی 0.0008 تعداد سهام شرکت و برای سهام شرکت‌های فرابورسی 1 در نظر گرفته شده است.
علت اینکه حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی 1 در نظر گرفته می‌شود، به این دلیل است که در سهام فرابورسی هر میزان سهام که معامله شود با هر قیمتی، حجم مبنا در نظر گرفته نمی‌شود و قیمت پایانی را بر اساس میانگین وزنی در نظر می‌گیرند.

برای آنکه تغییرات قیمت در سهم اعمال شود، حداقل تعداد سهام قابل معامله طبق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

250 روز کاری / 20درصد تعداد سهام =حجم مبنا

زمانی که شرکت افزایش سرمایه می‌دهد، حجم مبنای آن با توجه به تعداد سهام جدید محاسبه می‌شود.

مزایا و معایب حجم مبنا

تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی برای همه افراد مشخص است اما حجم مبنا مزایا و معایبی دارد.
حجم مبنا از نوسانات و هیجانات کاذب و حرکات یکباره در روند قیمت سهم جلوگیری خواهد کرد.
از معایب آن این است که با تشکیل صف (خرید یا فروش) نوسان قیمت در روند صعودی یا نزولی کند می‌شود که موجب بلوکه شدن مقدار پول زیادی می‌شود.

اما در زمانی که سهم خشک شده است یعنی حجم معاملاتش بسیار کم می‌شود، سازمان بورس در یک روز و در یک محدوده زمانی مشخص نماد را بدون محدودیت دامنه نوسان و حجم مبنا باز می‌کند تا عرضه و تقاضای خریداران و فروشندگان قیمت قابل معامله را مشخص کند.

حجم مبنا را چگونه متوجه شویم؟

حجم مبنای سهام را از سایت مدیریت و فناوری بورس تهران می‌توانید مشاهده کنید. پس از آنکه نماد مورد نظر را جست‌وجو کردید، صفحه‌ای مانند تصویر زیر نمایش داده می‌شود که تابلوی سهم می‌باشد. از قسمت مشخص شده در کادر می‌توانید حجم مبنا را مشاهده کنید.

رابطه حجم معاملات و حجم مبنا

قیمت پایانی باتوجه به میانگین وزنی قیمت در طی روز معاملاتی تعیین می‌گردد.
در صورتی که حجم مبنا برابر با حجم معاملات باشد، قیمت پایانی طبق میانگین موزون قیمت محاسبه می‌شود و همان در سایت سازمان بورس اوراق بهادار تهران ثبت می‌شود.

اگر حجم معاملات از حجم مبنا کمتر باشد، به همان نسب از قیمت سهم کم یا زیاد می‌شود و قیمت پایانی نیز باتوجه به همین امر محاسبه و در سامانه معاملات ثبت می‌گردد.

نتیجه‌گیری

سازمان بورس به‌منظور کاهش ریسک و هیجانات در بازار حجم مبنا را به‌عنوان ابزاری برای کنترل ریسک سهامداران در نظر گرفته است. در این مقاله به سوال حجم مبنا در بورس چیست؟ پاسخ دادیم و بررسی مزایا و معایب این ابزار پرداخته شد و راهکار سازمان بورس برای رفع معایب آن را نیز ذکر کردیم.
فرمول محاسبه حجم مبنا در شرکت‌های بورسی با توجه به تعداد سهام قابل معامله شرکت محاسبه می‌گردد اما برای سهام فرابورسی حجم مبنا یک است که علت آن را هم ذکر کردیم.در مقاله ای دیگر با مفهوم حجم معاملات در بورس آشنا شوید.

حجم مبنا در بورس چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

شرایطی را تصور کنید که فقط با خرید یک عدد سهام یک شرکت در بورس، قیمت نماد معاملاتی آن شرکت از مثبت 5% به منفی 5% تغییر پیدا کند. این اتفاق برای خیلی از معامله‌گران بسیار زیان‌‌ده است و بازار را از مسیر واقعی خود جدا می‌کند. مسیر واقعی بازار براساس گردش سرمایه‌های کلان حجم مبنا و فرمولش تعیین می‌شود که به آن خرد جمعی می‌گوییم. بنابراین برای اینکه بتوانیم مسیر بازار را به سمت مسیر واقعی کنترل کنیم به سیستمی نیاز داریم که بتواند تاثیر معاملات خرد را از معاملات کلان جدا کند. یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای این قضیه استفاده از حجم معامله‌شده در بازار دارایی مدنظر است. سیستمی که براساس حجم معاملات در طول روز کاری تعریف شده را حجم مبنا می‌گوییم. در این مقاله می‌خواهیم درباره این مفهوم صحبت کنیم. با مدرسه تحلیل همراه باشید.

حجم مبنا چیست؟

برای کنترل حرکت قیمتی سهام، حداقل تعداد سهامی از یک شرکت بسته به ارزش آن شرکت تحت عنوان حجم مبنای آن نماد تعریف می‌شود. این تعداد سهام باید در طول روز معامله شود تا قیمت پایانی سهم که برابر با میانگین وزنی قیمت (Volume-Weighted Average Price(VWAP)) است بتواند تا ۵ درصد قیمت پایانی جلسه معاملاتی قبل که ماکزیمم دامنه مجاز نوسان است، افزایش یا کاهش یابد.

بصورت ساده اگر قیمت پایانی یک سهام بخواهد تا سقف مجاز دامنه نوسان یعنی مثبت ۵ درصد و یا کف قیمتی منفی ۵ درصد در طول روز حرکت کند باید حداقل تعداد مشخصی از آن سهام در روز معامله شود که این حداقل تعداد را سازمان بورس برای هر شرکت تعیین می کند و به آن حجم مبنا می‌گوییم.

در تصویر بالا حجم مبنای نماد فملی را مشاهده می کنید که عدد ۲۲.۱۴ میلیون سهم را نشان می دهد. این به این معنی است که برای تغییر قیمت پایانی این سهام تا سقف و کف دامنه نوسان ۵ درصد باید حداقل ۲۲.۱۴ میلیون سهم در این قیمت‌ها معامله شود. حجم معاملات نشان می دهد که در این نماد ۳۴.۴۶۶ میلیون سهم معامله شد که این مقدار از حجم مبنا بالاتر است. بنابراین قیمت پایانی سهام توانست با توجه به نوسان روز تا محدوده ۰.۳۷ درصد ریزش داشته باشد.

هدف از تعیین حجم مبنا در بورس

حجم مبنا به منظور کنترل رشد و ریزش بی‌رویه قیمت سهام در سال ۱۳۸۲ تصویب شد. هدف از تعیین حجم مبنا، این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی سهام صورت بگیرد. چرا که اگر حجم مبنا وجود نداشت، معامله حتـی چند عدد سهم یک شرکت، می تواند قیمت سهام این شرکت در بورس را تحت تأثیر قرار بدهد و منجر به تغییرات قیمت های غیرواقعی و کاذب بشود.

حجم مبنا و تاثیر آن بر قیمت پایانی

برای درک حجم مبنا و نحوه تاثیرگذاری آن بر قیمت سهام، شناخت دو قیمت از پنج قیمت اصلی لازم است:

• نرخ آخرین معامله(Close Price): قیمت آخرین معامله انجام‌شده بین خریدار و فروشنده در انتهای روز معاملاتی است.

• قیمت پایانی (Closing Price): میانگین وزنی قیمت های معامله‌شده در بازه زمانی روز است که حجم مبنا در محاسبه این میانگین تاثیر بسزایی دارد. قیمت پایانی دامنه نوسان روز بعد را تعیین می کند.

سامانه معاملاتی بازار بورس، پس از محاسبه میانگین قیمت سهم در طول روز که به صورت خودکار و لحظه‌ای محاسبه می‌شود، میزان حجم معاملات را با حجم مبنا مقایسه می کند. اگر حجم معاملات سهم حداقل به اندازه حجم مبنا باشد، میانگین محاسبه‌شده به عنوان قیمت پایانی سهم در تابلوی معاملات ثبت خواهد شد. اما اگر حجم معاملات انجام‌شده از حجم مبنا کمتر باشد به همان نسبت از میزان افزایش یا کاهش قیمت پایانی سهم کاهش می‌یابد و این قیمت در تابلوی معاملات ثبت می‌شود.

نحوه محاسبه حجم مبنا

حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس برابر با ۰.۰۰۰۴ (چهار ده هزارم) تعداد سهام شرکت است. حداکثر ارزش حجم مبنا با توجه به سرمایه شرکت ها می تواند ۱۲۰ میلیارد ريال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر و ۱۰۰ میلیارد ریال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال و حداقل آن ۵۰ میلیارد ریال باشد که تعداد آن براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

نکته: این فرمول براساس اطلاعیه شماره ۷۲۱۷۶ر۱۸۱ مورخ هشتم اسفند ماه ۹۸ محاسبه می‌شود.

مراحل محاسبه حجم مبنا

طبق این قانون برای محاسبه حجم مبنا کافی است مراحل زیر را طی کنیم:

1. ابتدا تعداد سهام شرکت را در عدد ۴ ضرب و بر عدد ۱۰۰۰۰ تقسیم می‌کنیم.
2. عدد بدست‌آمده حجم مبنای ما خواهد بود. اما لازم است تبصره‌های زیر را در آن رعایت کنیم.
3. عدد بدست‌آمده را در قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه (آخرین روز کاری هفته) ضرب می‌کنیم:
4. اگر عدد بدست‌آمده در آخرین روز کاری هفته (معمولا چهارشنبه) عددی بین ۵۰ میلیارد ریال و ۱۰۰ میلیارد ریال بود: حجم مبنای ما برای روز شنبه همان عدد بدست آمده در بالا خواهد بود.
5. اگر عدد بدست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه.
6. اگر عدد بدست‌آمده بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال بود، در صورتی که ارزش سرمایه شرکت کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال بود، حجم مبنای جدید از حاصل تقسیم ۱۰۰ میلیارد ریال بر قیمت پایانی روز چهارشنبه بدست می‌آید.
7. اگر عدد بدست‌آمده از ۱۰۰ میلیارد ریال بیشتر بود ولی از ۱۲۰ میلیارد ریال کمتر بود و همچنین سرمایه شرکت بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال بود، عدد محاسبه شده حجم مبنای جدید است.
8. اگر عدد بدست آمده از ۱۲۰ میلیارد ریال بیشتر بود، حجم مبنای جدید حاصل تقسیم ۱۲۰ میلیارد ریال بر قیمت پایانی روز چهارشنبه خواهد بود.

با موافقت شورای عالی بورس و اوراق بهادار و طبق مصوبه های جلسه هشتم اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مقرر شد که برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران حجم مبنا معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام شرکت اعمال شود. فرابورس ایران اعلام کرد که حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است و برای شرکت های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

در نتیجه خواهیم داشت:

مثال ۱

تعداد سهام کل شرکت در نماد فملی ۴۰۰ میلیارد و قیمت پایانی سهام در پایان روز مبلغ ۵۳۲۰ ریال بوده است:

۴۰۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ × ۴ ÷ ۱۰،۰۰۰ = ۱۶۰،۰۰۰،۰۰۰

۱۶۰،۰۰۰،۰۰۰ × ۵۳۲۰ = ۸۵۱،۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال

عدد بدست آمده مبلغی بالاتر از ۱۲۰ میلیارد ریال بوده بنابراین با توجه به قانون حجم مبنا برای شرکت های با سرمایه بالاتر از ۲۰ هزار میلیارد حداکثر ارزش حجم مبنا ۱۲۰ میلیارد ریال محاسبه می شود.

حجم مبنای نماد فملی برای هفته بعد می شود:

۱۲۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ÷ ۵۳۲۰ = ۲۲،۵۵۶،۳۹۰ سهم

مثال ۲

تعداد سهام کل شرکت در نماد غگل ۶،۱۰۷،۰۰۰،۰۰۰ سهم و قیمت پایانی سهام در پایان روز مبلغ ۴۰۹۰ ریال می باشد:

۶،۱۰۷،۰۰۰،۰۰۰ × ۴ ÷ ۱۰۰۰۰ = ۲،۴۴۲،۸۰۰

۲،۴۴۲،۸۰۰ × ۴۰۹۰ = ۹،۹۹۱،۰۵۲،۰۰۰ ریال

عدد بدست آمده مبلغی کمتر از ۵۰ میلیارد ریال است با توجه به قانون حجم مبنا اگر عدد بدست آمده کمتر از ۵۰ میلیارد ریال بود حجم مبنای ما برای روز شنبه برابر خواهد بود با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز.

حجم مبنای نماد غگل برای هفته بعد می شود:

۵۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ÷ ۴۰۹۰ = ۱۲،۲۲۴،۹۳۸ سهم

جمع‌بندی

در این مقاله درباره مفهوم حجم مبنا و نحوه محاسبه آن صحبت کردیم. همچنین درباره تاثیر آن بر قیمت پایانی توضیحاتی دادیم. شما تا چه اندازه با این مفهوم آشنایی دارید؟ فکر می‌کنید استفاده از حجم مبنا چه کاربردی دارد؟ لطفا نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

بصورت ساده اگر قیمت پایانی یک سهام بخواهد تا سقف مجاز دامنه نوسان یعنی مثبت ۵ درصد و یا کف قیمتی منفی ۵ درصد در طول روز حرکت کند باید حداقل تعداد مشخصی از آن سهام در روز معامله شود که این حداقل تعداد را سازمان بورس برای هر شرکت تعیین می کند و به آن حجم مبنا می‌گوییم.

حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس برابر با ۰.۰۰۰۴ (چهار ده هزارم) تعداد سهام شرکت است. حداکثر ارزش حجم مبنا با توجه به سرمایه شرکت ها می تواند ۱۲۰ میلیارد ريال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر و ۱۰۰ میلیارد ریال برای شرکت‌های با ارزش سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال و حداقل آن ۵۰ میلیارد ریال باشد که تعداد آن براساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.